دعای صباح امام علی (ع): متن کامل، ترجمه فارسی، تاریخچه و فواید معنوی دعا + صوت استاد فرهمند

مقدمه

دعای صباح الخیر و ادعیه‌هایی که در ابتدای روز یا بین الطلوعین خوانده می‌شود از جمله دعاهایی است که به طور گسترده در اسلام مورد تاکید قرار گرفته است. این دعاها، دارای معانی عمیق و تاثیری شگرف بر روح و روان فرد بوده و نقش تنظیم‌گری و ارتباط انسان با محرک‌ها و موانع رزق و روزی را فراهم می‌کند؛ برخی نیز بر نتیجه تلاش و فعالیت‌های انسان در طی روز تاثیرات مثبت دارد. در این مقاله به بررسی این دعا، فواید و تاثیرات معنوی آن خواهیم پرداخت.

تعریف دعای صباح الخیر

دعای صَباح دعایی که پیامبر اسلام (ص) آن را بعد از نماز صبح می‌خوانده و امام علی (ع) آن را از پیامبر آموخته و نقل کرده است. به گفته علمای شیعه دعای صباح بلندترین مضامین حِکَمی، عرفانی و کلامی را در قالب الفاظ و عبارات ادبی بیان کرده است. علامه محمدباقر مجلسی و دیگران این دعا را از کتاب اختیار المصباح نقل کرده‌اند. به نقل از علامه مجلسی امام علی (ع) این دعا را در روز پنج‌شنبه 11 ذی‌الحجه سال 25 هجری به دست خود نوشته‌اند. علاوه بر این دعا، برخی ادعیه مشابه نیز در کتاب مشهور مفاتیح‌الجنان نقل شده است که قرائت آن در آغاز روز یا در زمان طلوع آفتاب مورد تاکید قرار داده شده است.

مضامین متنوعی در این دسته از دعاها دیده می‌شود، توحید و مراتب آن، علم ذاتی خداوند، قدرت الهی و توحید عملی مهم‌ترین مفاهیم به کار رفته در این دعا است. این دعا معمولاً در آغاز روز و به ویژه در ساعات اولیه صبح خوانده می‌شود و به عنوان وسیله‌ای برای طلب روزی و فرجام خوب در زندگی مسلمانان شناخته شده است.

تاریخچه دعای صباح الخیر

دعای صباح الخیر در منابع معتبر دینی آمده است و به ویژه در کتب روایی شیعه و سنی دیده می‌شود. این دعا از حضرت علی (ع) نقل شده است و در برخی از روایات آمده که حضرت امام علی (ع) صبح‌ها این دعا را می‌خوانده‌اند تا روز خود را با برکت آغاز کنند. برای دعای صباح ترجمه و شرح‌های متنوعی نوشته شده است. علامه فقید شیخ آقا بزرگ تهرانی در الذریعه از 23 شرح فارسی و عربی منظوم و منثور این دعا نام می‌برد (الذریعه، ج. 13 ، صص. 252 - 256). علاوه بر شروح مزبور، شرح های دیگری نیز موجود است که برخی به طبع رسیده و برخی جزء کتب خطی کتابخانه‌ها فهرست شده است؛ از شرح دعای صباح علامه میر محمد عبد الحسیب بن امیر سید احمد بن زین العابدین، ملا هادی سبزواری، سید ابوالقاسم تقوی قزوینی و حاج سید جواد بنان مدنی گرفته تا آیت الله حاج سید حسن حسینی خراسانی قوچانی (مشهور به آقا نجفی قوچانی)، قاضی نور الله شوشتری، مصطفی بن محمد هادی خویی، قاسم میرکی و احمد بن حسن یزدی مشهدی و شرح معاصر علی رضایی بیرجندی. به گزارش کتاب میراث حدیث شیعه، 9 شرح از شرح‌های این دعا به چاپ رسیده است. برخی از شرح‌های قابل دسترسی عبارتند از:

1. شرح دعای صباح رضی الدین محمّد شوشتری (قرن11 و 12) تحقیق سیّد جعفر حسینی اشکوری و

2. شرح دعای صباح، مصطفی بن محمد هادی خویی، تصحیح و تعلیق اکبر ایرانی قمی، نشر میراث مکتوب.

ترجمه، متن و صوت دعای صباح امام علی (ع)

صوت دعای صباح با صدای فرهمند :

متن دعای صباح الخیر به شرح زیر است:

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

اللّٰهُمَّ يَا مَنْ دَلَعَ لِسانَ الصَّباحِ بِنُطْقِ تَبَلُّجِهِ، وَسَرَّحَ قِطَعَ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ بِغَيَاهِبِ تَلَجْلُجِهِ،

به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگی است؛ خدایا، ای آن‌که زبان صبح را به گویایی تابش و روشنایی‌اش بیرون آورد و قطعه‌های شب تار را با تیرگی‌های شدید به‌هم پیچیده‌اش به اطراف جهان فرستاد

وَاَتْقَنَ صُنْعَ الْفَلَكِ الدَّوَّارِ فِى مَقَادِيرِ تَبَرُّجِهِ، وَشَعْشَعَ ضِيَاءَ الشَّمْسِ بِنُورِ تَاَجُّجِهِ،

و ساختمان سپهر گردون را در اندازه‌های زیبایش محکم ساخت و پرتو خورشید را به روشنایی شعله‌ورش در همه‌جا برافروخت،

يَا مَنْ دَلَّ عَلَىٰ ذَاتِهِ بِذَاتِهِ، وَتَنَزَّهَ عَنْ مُجَانَسَهِ مَخْلُوقَاتِهِ، وَجَلَّ عَنْ مُلائَمَهِ كَيْفِيَّاتِهِ،

ای آن‌که ذاتش بر ذاتش دلیل است و از شباهت و همگونگی با آفریدگانش منزّه است

و قدر و مقامش از سازگاری با کیفیات مخلوقاتش برتر است،

يَا مَنْ قَرُبَ مِنْ خَطَراتِ الظُّنُونِ، وَبَعُدَ عَنْ لَحَظَاتِ الْعُيُونِ، وَعَلِمَ بِمَا كَانَ قَبْلَ اَنْ يَكُونَ،

ای آن‌که به باورهای گذرا بر دل نزدیک و از چشم‌انداز دیدگان سر دور است و آنچه را هستی یافت پیش از آنکه پدید آید می‌داند،

يَا مَنْ اَرْقَدَنِى فِى مِهَادِ اَمْنِهِ وَاَمَانِهِ، وَاَيْقَظَنِى إِلىٰ مَا مَنَحَنِى بِهِ مِنْ مِنَنِهِ وَ إِحْسَانِهِ، وَكَفَّ اَكُفَّ السُّوءِ عَنِّى بِيَدِهِ وَسُلْطَانِهِ؛

ای آن‌که مرا در گاهواره امن و امانش خوابانید و به‌ سوی آنچه از نعمت‌ها و احسانش که بی‌دریغ به من بخشید، بیدارم کرد و دست‌های حوادث و آفات را با دست لطف و قدرتش از من بازداشت؛

صَلِّ اللّٰهُمَّ عَلَى الدَّلِيلِ إِلَيْكَ فِى اللَّيْلِ الْاَلْيَلِ، وَالْمَاسِكِ مِنْ اَسْبَابِكَ بِحَبْلِ الشَّرَفِ الْاَطْوَلِ، وَالنَّاصِعِ الْحَسَبِ فِى ذِرْوَهِ الْكَاهِلِ الْاَعْبَلِ،

خدایا، درود فرست به آن راهنمای به سویت در شب تیره و تار جاهلیت و آن چنگ زننده از میان ریسمان‌هایت به بلندترین رشته‌ی شرف و آن دارنده‌ی حسب پاک و ناب که برگرده استوارترین روش برجستگی و برتری قرار دارد،

وَالثَّابِتِ الْقَدَمِ عَلَىٰ زَحالِيفِها فِى الزَّمَنِ الْاَوَّلِ، وَعَلَىٰ آلِهِ الْاَخْيَارِ الْمُصْطَفَيْنَ الْاَبْرارِ،

و آن ثابت قدم در لغزشگاه‌های دوران پیش از بعثت و نیز بر خاندان او که بهترین انتخاب‌شدگان و برگزیدگان و نیکانند،

وَافْتَحِ اللّٰهُمَّ لَنَا مَصَارِيعَ الصَّباحِ بِمَفَاتِيحِ الرَّحْمَهِ وَالْفَلَاحِ،

خدایا! درهای روز را با کلیدهای رحمت و رستگاری به روی ما بگشا،

وَاَلْبِسْنِى اللّٰهُمَّ مِنْ اَفْضَلِ خِلَعِ الْهِدَايَهِ وَالصَّلَاحِ، وَاَغْرِسِ اللّٰهُمَّ بِعَظَمَتِكَ فِى شِرْبِ جَنانِى يَنَابِيعَ الْخُشُوعِ،

و بارالها! بر من از بهترین پوشش‌های هدایت و صلاح بپوشان، به عظمتت در آبشخور قلبم چشمه‌های فروتنی را بجوشان،

وَاَجْرِ اللّٰهُمَّ لِهَيْبَتِكَ مِنْ آمَاقِى زَفَرَاتِ الدُّمُوعِ، وَاَدِّبِ اللّٰهُمَّ نَزَقَ الْخُرْقِ مِنِّى بِاَزِمَّهِ الْقُنُوعِ؛

و بارالها! در برابر حرمت و ارجمندی‌ات از گوشه‌های دیدگانم رودهای اشک سوزان جاری ساز و مرا از بی‌پروایی و نادانی به مهارهای قناعت و خواری ادب فرما؛

إِلٰهِى إِنْ لَمْ تَبْتَدِئْنِى الرَّحْمَهُ مِنْكَ بِحُسْنِ التَّوْفِيقِ، فَمَنِ السَّالِكُ بِى إِلَيْكَ فِى واضِحِ الطَّرِيقِ ؟

خدایا اگر رحمت تو با توفیق نیکو از ابتدا شامل حال من نبود چه کسی رهنمای من به سویت در این راه روشن می‌بود؟

وَ إِنْ اَسْلَمَتْنِى اَنَاتُكَ لِقائِدِ الْاَمَلِ وَالْمُنَىٰ فَمَنِ الْمُقِيلُ عَثَرَاتِى مِنْ كَبَوَاتِ الْهَوىٰ ؟

و اگر مهلتت مرا تسلیم آمال و آرزوهای باطل کند، آنگاه چه کسی لغزش‌هایم را از فروافتادن در هوای نفس جبران می‌کند؟

وَ إِنْ خَذَلَنِى نَصْرُكَ عِنْدَ مُحارَبَهِ النَّفْسِ وَالشَّيْطانِ، فَقَدْ وَكَلَنِى خِذْلانُكَ إِلىٰ حَيْثُ النَّصَبِ وَالْحِرْمانِ؛

و اگر به هنگام جنگ با نفس و شیطان، حمایت و یاری‌ات مرا واگذارد، این حمایت نکردنت مرا در آغوش رنج و محرومیت اندازد؛

إِلٰهِى اَتَرَانِى مَا اَتَيْتُكَ إِلّا مِنْ حَيْثُ الْآمالِ، اَمْ عَلِقْتُ بِاَطْرَافِ حِبَالِكَ إِلّا حِينَ باعَدَتْنِى ذُنُوبِى عَنْ دَارِ الْوِصَالِ،

خدای من، می‌بینی که به پیشگاهت نیامدم مگر از جهتی که نسبت به رحمتت آرزوها داشتم، یا چنگ نزدم به اطراف رشته‌ی استوارت مگر آنگاه‌ که گناهانم مرا از خانه وصال تو دور ساخت،

فَبِئْسَ الْمَطِيَّهُ الَّتِى امْتَطَتْ نَفْسِى مِنْ هَوَاها، فَوَاهاً لَهَا لِمَا سَوَّلَتْ لَهَا ظُنُونُها وَمُنَاها،

پس چه بد مرکبی است مرکب خواسته‌های باطل که نفسم بر آن سوار شده، وای بر این نفس که گمان‌های بی‌مورد و آرزوهای نابجایش با همه زشتی در برابرش زیبا جلوه کرده!

وَتَبّاً لَها لِجُرْاَتِها عَلَىٰ سَيِّدِها وَمَوْلاها .

و مرگ بر او که بر ضد سرور و مولایش جرات نموده!

إِلٰهِى قَرَعْتُ بَابَ رَحْمَتِكَ بِيَدِ رَجَائِى، وَهَرَبْتُ إِلَيْكَ لَاٰجِئاً مِنْ فَرْطِ اَهْوَائِى،

خدایا با دست امید در رحمتت را کوبیدم و از کثرت هوسرانی‌ام به پناهندگی به سویت گریختم،

وَعَلَّقْتُ بِاَطْرَافِ حِبَالِكَ اَنامِلَ وَلَاٰئِى،

و به کناره‌های رشته استوارت انگشتان محبّتم را آویختم.

فَاصْفَحِ اللّٰهُمَّ عَمَّا كُنْتُ اَجْرَمْتُهُ مِنْ زَلَلِى وَخَطَائِى، وَاَقِلْنِى مِنْ صَرْعَهِ رِدَائِى،

خدایا ازآنچه در گذشته مرتکب شدم، از لغزش و خطایم چشم‌پوشی کن و از درافتادن به جامه تنگ گناه رهایم ساز

فَإِنَّكَ سَيِّدِى وَمَوْلاىَ وَمُعْتَمَدِى وَرَجَائِى؛

که به یقین تویی سرور و مولا و پشتیبان و امید من؛

وَاَنْتَ غايَهُ مَطْلُوبِى وَمُنَاىَ فِى مُنْقَلَبِى وَمَثْوَاىَ،

و تویی منتهای خواسته و آرزوی من، در دنیا و آخرت،

إِلٰهِى كَيْفَ تَطْرُدُ مِسْكِيناً الْتَجَاَ إِلَيْكَ مِنَ الذُّنُوبِ هارِبَاً ؟

خدای من چسان درمانده‌ای را که در حال گریز از گناهان خویش به تو پناه جسته از خود می‌رانی؟

اَمْ كَيْفَ تُخَيِّبُ مُسْتَرْشِداً قَصَدَ إِلَىٰ جَنَابِكَ سَاعِياً ؟

یا چگونه ره‌جویی را که شتابان قصد آستانت را کرده ناامید می‌کنی؟

اَمْ كَيْفَ تَرُدُّ ظَمْآناً وَرَدَ إِلىٰ حِيَاضِكَ شَارِباً ؟

یا چگونه تشنه‌ای را که وارد حوض‌هایت شده باز می‌گردانی؟

كَلَّا وَحِيَاضُكَ مُتْرَعَهٌ فِى ضَنْكِ الْمُحُولِ، وَبَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلطَّلَبِ وَالْوُغُولِ،

البته که چنین نخواهی کرد زیرا حوض‌های رحمتت در سخت‌ترین خشک‌سالی‌ها لبریز و درگاه لطفت همواره برای درخواست وارد شدن باز است،

وَاَنْتَ غايَهُ الْمَسْوُولِ وَنِهَايَهُ الْمَاْمُولِ . إِلٰهِى هَذِهِ اَزِمَّهُ نَفْسِى عَقَلْتُها بِعِقَالِ مَشِيَّتِكَ،

تویی منتهای خواسته و نهایت آرزو. خدای من، این مهار نفس من است که به پایبند مشیتت بستم،

وَهٰذِهِ اَعْبَاءُ ذُنُوبِى دَرَاْتُها بِعَفْوِكَ وَرَحْمَتِكَ،

و این بارهای سنگین گناهان من است که به پیشگاه گذشت و رحمتت انداختم،

وَهَذِهِ اَهْوَائِىَ الْمُضِلَّهُ وَكَلْتُها إِلَىٰ جَنَابِ لُطْفِكَ وَرَاْفَتِكَ؛

و این هوس‌های گمراه‌کننده‌ی من است که به درگاه لطف و مهرت واگذاشتم؛

فَاجْعَلِ اللّٰهُمَّ صَبَاحِى هٰذا نَازِلاً عَلَىَّ بِضِيَاءِ الْهُدىٰ، وَبِالسَّلامَهِ فِى الدِّينِ وَالدُّنْيا،

خدایا! این صبح مرا آن‌گونه آغاز کن که با پرتو هدایت و با سلامت دین و دنیا همراه باشد،

وَمَسَائِى جُنَّهً مِنْ كَيْدِ الْعِدَىٰ وَوِقايَهً مِنْ مُرْدِياتِ الْهَوَىٰ، إِنَّكَ قادِرٌ عَلَىٰ ما تَشاءُ،

و شبم را سپری ساز از نیرنگ دشمنان و نگاهبانی کن از هلاکت‌های هوای نفس که به یقین تو به هر چه بخواهی توانایی،

﴿تُوْتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ، وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ، وَتُعِزُّ مَنْ تَشاءُ، وَتُذِلُّ مَنْ تَشاءُ، بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ، تُولِجُ اللَّيْلَ فِى النَّهارِ، وَتُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّيْلِ، وَتُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ، وَتُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ، وَتَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ﴾،

«هرکه را بخواهی حکومت می بخشی و از هرکه بخواهی حکومتِ [داده شده] را می ستانی و هرکه را بخواهی عزت می دهی و هرکه را بخواهی خوار و بی‌مقدار می کنی، هر خیری به دست توست، مسلّماً تو بر هر کاری توانایی؛ شب را در روز و روز را در شب فرو می‌بری و زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می آوری و هرکه را اراده کنی بی حساب روزی می دهی»

لَاإِلٰهَ إِلّا اَنْتَ سُبْحانَكَ اللّٰهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، مَنْ ذَا يَعْرِفُ قَدْرَكَ فَلَا يَخافُكَ، وَمَنْ ذَا يَعْلَمُ مَا اَنْتَ فَلَا يَهابُكَ؛

معبودی جز تو نیست. خدایا! تنها تو را منزّه می‌دارم و سپاس و ستایش می‌گویم، کیست که قدر تو را بشناسد و از مقام تو نترسد؟ و کیست که بداند تو کیستی آنگاه از تو نهراسد؟

اَلَّفْتَ بِقُدْرَتِكَ الْفِرَقَ، وَفَلَقْتَ بِلُطْفِكَ الْفَلَقَ، وَاَنَرْتَ بِكَرَمِكَ دَياجِىَ الْغَسَقِ،

با قدرت خود پراکنده را الفت بخشیدی و با مهربانی‌ات سپیده‌دم را شکافتی و با بزرگواری‌ات تاریکی‌های شب را روشن کردی،

وَاَنْهَرْتَ الْمِيَاهَ مِنَ الصُّمِّ الصَّياخِيدِ عَذْباً وَاُجَاجاً، وَاَنْزَلْتَ مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً،

و آب‌های شیرین و شور را از دل سنگ‌های سخت و خارا جاری ساختی و از ابرهای گران بارانی فراوان فروریختی،

وَجَعَلْتَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لِلْبَرِيَّهِ سِراجاً وَهَّاجاً، مِنْ غَيْرِ اَنْ تُمَارِسَ فِيَما ابْتَدَاْتَ بِهِ لُغُوباً وَلَا عِلاجاً،

و خورشید و ماه را برای مردمان چراغی فروزان قرار دادی، بی‌آنکه در آنچه آغازگر پیدایشش بودی دچار خستگی و ناتوانی و چاره‌جویی شوی،

فَيا مَنْ تَوَحَّدَ بِالْعِزِّ وَالْبَقَاءِ، وَقَهَرَ عِبَادَهُ بِالْمَوْتِ وَالْفَناءِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الْاَتْقِيَاءِ، وَاسْمَعْ نِدَائِى؛

ای آن‌که در توانمندی و بقا یگانه است و بندگانش را به مرگ و فنا مقهور خود ساخته است، درود فرست بر محمّد و خاندان پرهیزگارش و ندای مرا بشنو؛

وَاسْتَجِبْ دُعَائِى، وَحَقِّقْ بِفَضْلِكَ اَمَلِى وَرَجَائِى،

دعایم را اجابت کن و به فضل خود آرزو و امیدم را محقّق فرما،

يَا خَيْرَ مَنْ دُعِىَ لِكَشْفِ الضُّرِّ، وَالْمَاْمُولِ لِكُلِّ عُسْرٍ وَيُسْرٍ،

ای بهترین کسی که برای برطرف ساختن هر بدحالی خوانده شده و برای هر سختی و آسانی آرزو شدی،

بِكَ اَنْزَلْتُ حاجَتِى فَلَا تَرُدَّنِى مِنْ سَنِيِّ مَوَاهِبِكَ خائِباً،

نیازم را به پیشگاه تو فرود آوردم، پس از موهبت‌های بلندپایه خود ناامیدانه ردّم مکن،

يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ يَا كَرِيمُ، بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَصَلَّى اللّٰهُ عَلىٰ خَيْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ اَجْمَعِينَ.

ای بزرگوار، ای بزرگوار، ای بزرگوار، به رحمتت ای مهربان‌ترین مهربانان و درود خدا بر بهترین آفریده‌اش محمّد و همه اهل‌بیت او.

آنگاه به سجده رود و بگوید:

إِلٰهِى قَلْبِى مَحْجُوبٌ، وَنَفْسِى مَعْيُوبٌ، وَعَقْلِى مَغْلُوبٌ، وَهَوَائِى غَالِبٌ،

خدای من، دلم در پرده‌های ظلمت پوشیده شده و جانم دچار کاستی گشته و عقلم شکست‌خورده هوای نفسم شده و هوای نفسم بر من چیره گشته

وَطَاعَتِى قَلِيلٌ، وَمَعْصِيَتِى كَثِيرٌ، وَ لِسَانِى مُقِرٌّ بِالذُّنُوبِ،

و طاعتم اندک و نافرمانیم بسیار و زبانم اقرارکننده به گناهان است،

فَكَيْفَ حِيلَتِى يَا سَتَّارَ الْعُيُوبِ، وَيَا عَلَّامَ الْغُيُوبِ، وَيَا كَاشِفَ الْكُرُوبِ ؟

پس چاره من چیست ای پرده‌پوش عیب‌ها؟ ای دانای نهان‌ها، ای برطرف‌کننده غم‌ها،

اغْفِرْ ذُنُوبِى كُلَّها بِحُرْمَهِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ، بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

همه گناهان مرا بیامرز، به احترام محمّد و خاندان محمّد، ای آمرزنده، ای آمرزنده، ای آمرزنده به مهربانی‌ات، ای مهربان‌ترین مهربانان.

برای آشنایی بیشتر با مضامین و شرح دعای صباح می‌توانید به برخی از شرح‌های صورت گرفته بر دعای صباح از جمله این مقاله مراجعه کنید.

دعای صباح الخیر در روایات و تاکیدات علماء

در روایات بر اهمیت دعا و مناجات در کنار قرائت قرآن تاکیدات زیادی شده و در گفتار و رفتار پیامبر اعظم (ص) و اهل بیت طاهرش از آن به عنوان دریچه‌ای جهت نزدیکی و تمسک به پروردگار با آثار دنیایی و اخروی یاد شده است. برای آشنایی بیشتر با ابعاد این موضوع می‌توانید به مقاله «دریچه‌ای به جایگاه دعا کردن در سنت ایرانی و مذاهب اسلامی» در سایت مجازیست مراجعه کنید.

استحباب قرائت دعای صباح که در مفاتیح الجنان نیز به عنوان ادعیه‌ای مشهور یاد شده، یکی از این تعقیبات برای ارتباط با پروردگار است که برخی عالمان امامیه این دعا را در ادعیه و المزار خود آورده و برای آن ثواب و زمان قرائتی یاد کرده‌اند.

دعای صباح حاوی نکاتی است که درک آن استعداد خاصی را می‌طلبد و از این رو ممکن است درک مضامین آن برای هر فردی مقدور نباشد به همین دلیل برخی بر قرائت سورۀ حشر و یا دعای عدیله به عنوان جایگزین اشاره کرده‌اند (کیمیاء محبت، ص. 104). زمان قرائت این دعا نیر از طلوع صبح صاادق تا شروق آفتاب ذکر شده (شرح دعای صباح خویی، ص. 48) و مشهور بعد از فریضه‌ی صبح و نیز پس از نافلۀ صبح توصیه شده است؛ البته، به هرکدام عمل شود، پسندیده است.

در نسخه خطی این دعا در کتابخانه موزه ملی ملک، از جمله در ثواب قرائت این دعا نقل است که امام علی (ع) فرمود: «مَن داوم عَلي قرائِتِه و العَالَم مَملّو مِنَ البَلايا مَا يَضُرُّهُ ابَداً: هرکس این دعا را با ارادۀ صادقه و ثابته بخواند اگر چه دنیا انبوه از انواع بلایا شود، ضرر و آسیبی به او نمی‌رسد.» (نسخه خطی دعای صباح به کتابت محمدقاسم میرکی، ص. 4).

فواید دعای صباح الخیر و تاثیر آن در سلامت جسم و روان

دعای صباح الخیر دارای فواید فراوانی برای جسم، روان و روح فرد است. برخی از مهم‌ترین فواید آن عبارتند از:

• تقویت ایمان: خواندن این دعا باعث تقویت ایمان فرد به خداوند و اهل بیت می‌شود.

• آرامش روانی: این دعا با یادآوری خداوند و اهل بیت، آرامش خاصی به فرد می‌بخشد.

• صیانت و برکت در زندگی: طبق حدیث شریفه مداومت بر این دعا سبب صیانت انسان از ابتلائات و جمیع بَلّیات می‌شود. همچنین بسیاری از مسلمانان اعتقاد دارند که دعای صباح الخیر باعث افزایش برکت در زندگی و روزی آن‌ها می‌گردد.

• جلب رحمت خداوند: خواندن این دعا سبب جلب رحمت الهی و دفع بلاها از زندگی می‌شود.

  
  

زمینه‌های ذکر شده و اتکال انسان به پروردگار، او را بلحاظ ذهنی برای مقابله با مشکلات و چالش‌های روزانه آماده می‌سازد. این دعا به فرد یادآوری می‌کند که در دنیای پرهیاهو، همیشه باید به یاد خداوند و اهل بیت علیهم‌السلام باشد و تلاش روزانه خود را با اتصال به هستی و مشیت لایتناهی پروردگار و نیت خیر آغاز کند. این دعا می‌تواند کمک کند که فرد در هر روز با قلبی آرام‌تر و نیتی خالص‌تر وارد میدان زندگی شود.

دعاهای مشابه با دعای صباح الخیر

در کنار دعای صباح الخیر، دعاهای دیگری نیز وجود دارند که در آغاز روز یا در زمان‌های ابتدایی روز خوانده می‌شوند و حاوی مضامین و خطابه‌هایی همچون "یَا رَبَّنَا" و "اللّهُمَّ عَافِنِی" هستند. از دیدگاه سیره بزرگان دین و آموزه‌های اهل‌بیت (ع)، دعا و نیایش پس از نمازهای واجب از بهترین اعمال مستحب شمرده می‌شود و نزد پروردگار جایگاه ویژه‌ای دارد. در میان نمازها، نماز صبح دارای فضیلتی برتر است؛ به همین دلیل، انجام تعقیبات نماز صبح نیز برتر و ارزشمندتر از سایر تعقیبات معرفی شده است. در منابع اسلامی و احادیث معتبر، تاکید فراوانی بر اهمیت این اعمال پس از نماز صبح شده و فضیلت‌های معنوی فراوانی برای آن بیان گردیده است.

ادعیه‌های متنوعی در این خصوص وجود دارد که در کتب مشهوری همچون مفاتیح‌الجنان، ثواب الاعمال و مصباح المتهجّد معرفی شده‌اند. برای آشنایی بیشتر می‌توانید به مقاله تعقیبات مخصوص نماز صبح مراجعه کنید. دعای ششم صحیفه سجادیه از دیگر دعاهایی است که به عنوان دعای هنگا صبح و شام مورد تاکید قرار گرفته است و از مضامین بسیار والایی برخوردار است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

دعای صباح الخیر به عنوان یکی از میراث‌های گران‌بهای امام علی (ع)، نه تنها ابزاری برای آغاز روز با برکت و توکل به خداوند است، بلکه دریچه‌ای عمیق به سوی معارف توحیدی، عرفانی و کلامی اسلام محسوب می‌شود. با بررسی تاریخچه روایی آن در منابع معتبر شیعه، متن و ترجمه کامل، تاکیدات علما بر قرائت مداوم، و فواید گسترده‌اش بر جسم، روح و روان – از تقویت ایمان و آرامش درونی گرفته تا دفع بلاها و جلب رحمت الهی – مشخص می‌گردد که این دعا نقش محوری در زندگی معنوی و سبک زندگی روزانه مسلمانان ایفا می‌کند.

دعاهای مشابه مانند تعقیبات نماز صبح در مفاتیح‌الجنان نیز این سنت را تقویت کرده و بر اهمیت نیایش صبحگاهی تاکید دارند. بنابراین، مداومت بر قرائت دعای صباح نه تنها به فرد کمک می‌کند تا چالش‌های روزانه را با قلبی آرام و نیتی خالص پشت سر بگذارد، بلکه او را به سوی کمال معنوی و نزدیکی بیشتر به پروردگار هدایت می‌نماید. پیشنهاد می‌شود مسلمانان این دعا را در برنامه روزانه خود بگنجانند تا از آثار دنیوی و اخروی آن بهره‌مند شوند.